ตำนานทอผ้าไหมวิถีชาวไทย by Kety Smile

    วิธีการใยการทอผ้าให้กับลูกสาวหรือหลานสาวจนกลายเป็นมรดกทางวัฒนธรรมของชนเผ่าของตนเองสืบทอดจนถึงปัจจุบัน การทอผ้าเป็นงานที่ละเอียดอ่อนต้องใช้ความอดทน ความรักในสิ่งที่ทำความประณีต ความพยายาม ดังนั้นผ้าทอแต่ละผืนจึงแฝงไว้ด้วยความรัก ความผูกพันที่ผ่านการทอออกมาเป็นผืนผ้า ผู้หญิงจะทอผ้าไว้ให้กับคนในครอบครัว พ่อแม่ พี่น้อง ญาติสนิท สามี เพื่อแสดงถึงความรัก ความห่วงใย ความผูกพัน

ความเชื่อเกี่ยวกับการตำหูก

    ดูจะเป็นเรื่องปกติที่สังคมต่างๆ มักจะสร้างความเชื่อขึ้นมา โดยมีจุดประสงค์เป้าหมายบางประการเพื่อควบคุมพฤติกรรมของผู้คนในสังคมให้อยู่ร่วมกันอย่างสงบสุขตามเงื่อนไขที่ยอมรับรวมกัน กระณีเรื่องการตำหูกทอผ้าของชาวอีสานสทั้งผ้าฝ้ายและผ้าไหม ก็มีความเชื่อหลายอย่างที่เกี่ยวข้องกับเรื่องนี้อยู่ด้วยหลายลักษณะด้วยกันคือ ความเชื่อในลักษณะ “คะลำ” ที่เป็นข้อห้ามซึ่งข้อห้ามบางอย่างก็ยังไม่สามารถอธิบายเหตุผลของการห้ามให้ชัดเจนได้ เช่น ห้ามผู้ชายจับหัวเหล็กในขณะที่ผู้หญิงกำลังเข็นฝ้าย ห้ามผู้ชายยืนเกาะหรือนั่งบนแป้นหูก เมื่อทอเป็นผืนผ้าซิ่นแล้วเวลานุ่งผ้าก็จะห้ามนุ่งซิ่นผืนเดียวผ่านหน้า “ห้องเปิง” (ห้องผีหรือห้องพระ) ที่อยู่ในเรือนใหญ่ถือว่าเป็นคะลำไม่เคารพนำเกรงผู้ใหญ่ ฯลฯ แต่ความเชื่อบางอย่างก็ชี้นพฤติกรรมให้ต้องระมัดระวังอย่าให้กะสวยถูกหัวด้วยความเชื่อว่า ถ้ากะสวยถูกหัวผู้ชายแล้วจะไม่ได้เมีย และถ้ากะสวยถูกหัวผู้หญิงจะไม่ได้ผัวนำเพิ่นเป็นต้น

    เส้นไหมยืน ที่กล่าวมาแล้วข้างต้นเป็นเส้นไหมพุ่ง สำหรับเส้นไหมยืนซึ่งจะเป็นความยาวของผืนผ้านั้น เมื่อฟอกไหมแล้วนำไปย้อมได้เลยสุดแต่จะต้องการสีอะไรแล้วนำมากรอเข้าหลอด หวีและเข้าฟีม นำขึ้นกี่ทอผ้า หรือที่ชาวบ้านเรียกว่า “หูก”

- ทอ เมื่อมัด ย้อม และ กรอเส้นพุ่งใส่หลอดและเข้ากระสวย รวมทั้งมีเส้นยืนบนกี่หรือหูกแล้ว ใช้มือในการพุ่งกระสวยโดยตรง ไม่ใช่ใช้วิธีกระตุกเชือกให้กระสวยพุ่งไปอย่างกี่กระตุก การทอผ้าไหมมัดหมี่นั้นต้องใช้ความละเอียดละออและพิถีพิถันมาก เมื่อพุ่งกระสวยไปครั้งหนึ่ง ก็ต้องดูว่าตรงดอกลายที่มัดไว้หรือไม่ ถ้าไม่ตรงก็ต้องจัดให้ตรงแล้วจึงทอต่อได้